Περιδιαβάζοντας το ανατολικό τμήμα του Ακάμα

Ιδέες για εξορμήσεις από τη Σειρά «Περιδιαβάζοντας την Κύπρο – ΠΑΦΟΣ»

Ο Ακάμας, η δυτική εσχατιά της Κύπρου, δεν ξεχωρίζει μόνο γιατί ακόμα φιλοξενεί στο γαλήνιο τοπίο της τα σπάνια αυτοφυή φυτά και τα ποικίλα είδη πανίδας. Ούτε και το ιδιαίτερο του χαρακτηριστικό είναι η «παρθενικότητα» του τοπίου, αν μπορεί να χρησιμοποιηθεί ένας τέτοιος όρος σε μια περιοχή που κατοικήθηκε από τους νεολιθικούς ή τουλάχιστον τους χαλκολιθικούς χρόνους και γνώρισε μέρες πληθυσμιακής ακμής τόσο κατά την ελληνιστική–ρωμαϊκή περίοδο όσο και κατά την βυζαντινή.

Ο άνθρωπος που κατοίκησε από νωρίς την περιοχή αυτή κι έκτισε οικισμούς –έστω κι αν τώρα εξαφανίστηκαν– άφησε ανεξίτηλα τα σημάδια της παρουσίας του, που σήμερα αποτελούν τα πολιτιστικά μνημεία του Ακάμα.

Με αφετηρία το Νέο Χωριό ξεκινούμε τη γνωριμία μας με το ανατολικό τμήμα του Ακάμα. Στα δυτικά του χωριού και σε σχετικά κοντινή απόσταση βρίσκεται ο Άγιος Μηνάς. Η παρουσία πηγής και σημαντικών πεδινών εκτάσεων γύρω από τη σημερινή ερειπωμένη εκκλησία του Αγίου Μηνά δικαιολογεί την ύπαρξη κάποιου οικισμού που πιθανόν να αναπτύχθηκε πριν πολλά χρόνια. Αξιοσημείωτα στοιχεία η καμαροσκέπαστη μικρή εκκλησία με τις φθαρμένες τοιχογραφίες, αλλά και τα ευκρινή θεμέλια της πιο μεγάλης εκκλησίας, που ορθωνόταν στον ίδιο χώρο πριν πολλά χρόνια. Μια τέτοια εκκλησία θα πρέπει να εξυπηρετούσε ένα σχετικά μεγάλο εκκλησίασμα.

Στα δυτικά του Αγίου Μηνά, προβάλλει ο Πίσσουρος, 419μ. πάνω από το επίπεδο της θάλασσας, ο οποίος αποτελεί μέρος της κεντρικής κορυφογραμμής του Ακάμα. Πλαισιώνεται με τη χαμηλή φυσική βλάστηση της χερσονήσου. Ο Πίσσουρος κατά την παράδοση, πήρε το όνομα από το βαθύ σκοτάδι που πλάκωσε την περιοχή, όταν συναντήθηκαν ο Άδωνης και η Αφροδίτη. Είναι άλλωστε, πολλές οι παραδόσεις για τον Διγενή και τη Ρήγαινα ή για την Αφροδίτη και τον Άδωνη, ίσως περισσότερες εδώ στο Ακάμα παρά σ’ οποιαδήποτε άλλη περιοχή του νησιού. Όμως αν και το σκοτάδι δε βοήθησε τους δυο εραστές, κάπου πιο πέρα στις Σμιγιές «έσμιξαν».

Οι Σμιγιές, μια όμορφη μικρή κοιλάδα, πλαισιωμένη με πεύκα, κυπαρίσσια και σχίνους, βρίσκεται στα βόρεια του Πίσσουρου, πολύ κοντά στα ερειπωμένα σπίτια του άλλοτε δασικού σταθμού. Από μια πηγή αναβλύζει δροσερό νερό, ενώ το θρόισμα των πεύκων σπάζει τη μονοτονία της μοναξιάς. Οι υποτυπώδεις ανέσεις προσφέρουν καταφύγιο στους λίγους εκδρομείς, ιδιαίτερα κατά τους θερινούς μήνες. Στις Σμιγιές, όπως και στις γειτονικές περιοχές συχνάζουν οι κάτοικοι των περιχώρων στην κατάλληλη εποχή να μαζέψουν τα νόστιμα μανιτάρια του Ακάμα.

Όχι πολύ μακριά από τις Σμιγιές και προτού ένας φτάσει στη Μαύρη Σιηνιά βρίσκονται τα θεμέλια μιας εκκλησίας, που κατά την παράδοση, είναι αφιερωμένη στην Αγία Παρασκευή. Στη σημερινή της κατάσταση δεν έχει τίποτε να επιδείξει, εκτός από το να επιβεβαιώσει μια άλλη ισχυρή παράδοση πως «στην περιοχή του Ακάμα υπήρχαν κατά την βυζαντινή περίοδο 101 εκκλησίες από τις οποίες μια είναι κρυμμένη». Αυτά όλα τα τοπωνύμια και τα θεμέλια που’ ναι συνδεδεμένα με εκκλησίες καθώς και τα τοπωνύμια και οι παραδόσεις για τον Διγενή και την Ρήγαινα, είναι μια άλλη τρανή απόδειξη πως η περιοχή κατά τους βυζαντινούς χρόνους ήταν σχετικά πυκνοκατοικημένη.

Συνεχίζοντας την περιδιάβαση κατά μήκος της κορυφογραμμής, αγναντεύεις τόσο τα δυτικά όσο και τα ανατολικά παράλια της χερσονήσου, διασχίζεις πυκνή αλλά και αραιή βλάστηση και συναντάς μικρά και μεγάλα σκόρπια βράχια, προτού φθάσεις στο Βουνί της Σωτήρας, πολύ κοντά στ’ ανατολικά ακρογιάλια. Η θέα από το λόφο της Σωτήρας είναι πανοραμική. Εικόνες ασύλληπτης ομορφιάς ξετυλίγονται μπροστά σου. Άφθονο φώς, ξέχωρα χρώματα και σπάνια σχήματα είναι το χαρακτηριστικό της θέας. Βρίσκεσαι μεταξύ των Λουτρών της Αφροδίτης και της Φοντάνα Αμορόζα. Πιο πέρα ένα όμορφο μικρό νησάκι, εκείνο του Αγίου Γεωργίου, μόλις ξεπροβάλλει πάνω από τα νερά της θάλασσας.

Στα νότια της Σωτήρας, βρίσκεται ο Πύργος της Ρήγαινας με τα κατάλοιπα τοίχων να ορθώνονται κάπου ψηλά. Ο Ι. Κ. Περιστιάνης αναφέρεται σε τοιχογραφίες που’ χουν προφανώς τώρα φθαρεί, μνημονεύει δε μία εκκλησία που βρισκόταν κοντά στον Πύργο της Ρήγαινας, ίσως μοναστήρι ή αρχοντικό κάποιου φεουδάρχη, χωρίς να έχει ακόμα διαλευκανθεί. Στη σημερινή της όμως κατάσταση η οικοδομή διατρέχει κίνδυνο να καταστραφεί και να χαθούν τα ιστορικά νήματα που κάποτε θα μας οδηγήσουν στον αρχικό της προορισμό.

Η παράταση του οδοιπορικού, έστω και μέσα από στενούς, χωμάτινους δρόμους που δύσκολα τους διανύει ένα συνηθισμένο όχημα, γίνεται σχεδόν υποχρεωτική, σαν γνωρίζεις εκ των προτέρων πως μόνο λίγα χιλιόμετρα πιο πέρα βρίσκεται η πολυθρύλητη Φοντάνα Αμορόζα. Την προσεγγίζεις από τα νότια κάτω από τα χάδια της δροσιστικής αύρας, καθώς διασχίζεις ένα κομμάτι του δάσους που πλαισιώνεται από ιδιωτικές εκτάσεις γης. Τα καμπουριασμένα πεύκα είναι κι αυτά μια μαρτυρία της αιολικής ενέργειας, ιδιαίτερα κατά τους χειμερινούς μήνες. Τα δαντελένια ακρογιάλια γύρω από την Φοντάνα Αμορόζα, το βαθύ γαλάζιο χρώμα της θάλασσας, που κάπου παίρνει το χρώμα του σμαραγδιού κι αλλού του σοδάλιθου, η ηρεμία του τοπίου που βρίσκεται κάτω από τη σκιά των λόφων του κεντρικού τμήματος του Ακάμα, όλα δημιουργούν το ιδιάζον, το αλλιώτικο τοπίο της «Πηγής του Έρωτα». Προσθέτουν ακόμα στη γοητεία της Πηγής το μικρό νησάκι της Χαμηλής, οι όρμοι γύρω με τη λεπτόκοκκο άσπρο άμμο, οι ορθόκοφτοι μικροί βράχοι με τα σπήλαια, οι πλατφόρμες της διάβρωσης και πολλά άλλα γνήσια χαρακτηριστικά της θαλάσσιας διάβρωσης.

Η Φοντάνα Αμορόζα είναι η περιοχή με τα όμορφα γαλήνια νερά, το καταφύγιο όπου θα μπορούσαν σε παλιές ιστορικές εποχές να προστατευτούν τα καράβια σε ώρες τρικυμίας και η περιοχή με μια πηγή όπου μπορούσαν οι ναυτικοί να ξεδιψάσουν ή να ανεφοδιαστούν με νερό. Είναι εξάλλου, ένας ιδεώδης χώρος για θαλάσσια μπάνια. Αν η παράδοση περιορίζεται στα θαλάσσια λουτρά της θεάς της ομορφιάς και της αγάπης, σ’ ένα ειδυλλιακό απόμερο περιβάλλον, ο χώρος της Φοντάνα Αμορόζα είναι ιδανικός. Όμως η μικρή πηγή νερού που τώρα βρίσκεται λίγα μέτρα κάτω από την επιφάνεια του εδάφους, έστω κι αν σε περασμένους αιώνες ανάβλυζε πιο ψηλά από το σημείο επαφής των πετρωμάτων, δεν μπορεί να συγκριθεί με τις ομορφιές της φυσικής πηγής στα Λουτρά της Αφροδίτης κοντά στους Δυο Ποταμούς.

Η περιοχή του Αγίου Νικολάου στα νότιο-ανατολικά της Φοντάνα Αμορόζα είναι μια πολύ ενδιαφέρουσα παράκτια λωρίδα γης με άφθονα σπασμένα κομμάτια κεραμικής, δείγμα πιθανόν παλιού οικισμού. Διαθέτει μια πολύ σπάνια ακρογιαλιά με εναλλασσόμενους μικρούς αμμώδεις ορμίσκους και βραχώδεις γκρεμούς, πλαισιωμένους με νησάκια και απομονωμένους βράχους, που μόλις ξεπροβάλλουν πάνω από τα νερά της θάλασσας. Είναι έκδηλη η λατόμευση του ασβεστολιθικού ψαμμίτη σε παλιές ιστορικές εποχές. Σε μια περίπτωση η λατόμευση έγινε με τέτοιο μαεστρικό τρόπο, ώστε να παραμείνει δίπλα στην ακτή ένα αμφιθεατρικό σχήμα, που εύκολα θα μπορούσε να εκληφθεί ως παλιό θέατρο.

Η περιδιάβαση μέχρι τη Φοντάνα Αμορόζα επιβάλλεται. Η Πηγή του Έρωτα αναφέρεται στη Θεά της Κύπρου. Και αν η Θεά Αφροδίτη, από την αυγή της κυπριακής ιστορίας και πιο μπροστά, έζησε σε τούτη την απόμερη γωνία του νησιού, η δε Ρήγαινα διαφέντευε την περιοχή στα μεσαιωνικά χρόνια, εμείς δεν μπορούμε, στο πείσμα του χρόνου, να αποφύγουμε μια γνωριμία μαζί της.

Περισσότερες ταξιδιωτικές ιδέες για αποδράσεις στη σειρά « Περιδιαβάζοντας την Κύπρο – Πάφος»

Κατά την εν εξελίξει πανδημία του Covid-19, όπου η επιστήμη της Ιατρικής έχει τον πρωταρχικό ρόλο στην αντιμετώπισή της, διεφάνη, μέσα στο πλαίσιο της διεπιστημονικότητας, η σημαντική συμβολή της Ιατρικής Γεωγραφίας και Χαρτογραφίας στην αξιολόγηση της εξάπλωσης των πανδημιών.

Η μελέτη των γεωγραφικών δεδομένων μέσα από την Γεωγραφία, την επιστήμη της χωρικής σκέψης, της σχέσης φύσης και κοινωνίας, χώρου και χρόνου, αποτελεί απαραίτητο εργαλείο στα χέρια των επιστημόνων. Οι διαδραστικοί χάρτες σε πραγματικό χρόνο που δημοσιεύτηκαν κατά την πανδημία του Covid-19, από ιατρικά και ακαδημαικά κέντρα, αξιοποιώντας τα διαθέσιμα γεωγραφικά δεδομένα, αποτέλεσαν βασική πηγή πληροφόρησης και διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στην κατανόηση της διασποράς της.

Η ιατρική χαρτογραφία ήταν από προηγούμενους αιώνες παρούσα στην απεικόνιση της εξάπλωσης των πανδημιών. Η χαρτογράφηση των επιδημιών παρείχε τη δυνατότητα στους επιστήμονες να αναλύσουν και να συσχετίσουν νόσους και επιδημίες με τον γεωγραφικό χώρο και τη νοσολογική του κατάσταση (θερμοκρασία, υγρασία, μορφολογία εδάφους, βιοτικό επίπεδο, μεταναστευτικές ροές, περιβαλλοντικά προβλήματα κ.λπ.). Ο διευθυντής του Κέντρου Υγείας και Παγκόσμιου Περιβάλλοντος του Harvard Medical School, Paul Epstein, είχε πει πως «η γεωγραφία επιτρέπει στους ερευνητές να εξετάσουν τις επιπτώσεις των κλιματικών προτύπων, των καιρικών συνθηκών και των χωρικών συστάδων ασθενειών και να ανακαλύψουν πού μπορεί να υπάρχει ευπάθεια πληθυσμών».

Η ιστορία της Ιατρικής Χαρτογραφίας παρουσιάζει, από τον 16ο αιώνα, χάρτες με απεικόνιση ιατρικών πληροφοριών όπως χαρτογράφηση των λοιμοκαθαρτήριων για την πρόληψη της πανώλης, την απεικόνιση των νοσούντων περιοχών της χολέρας, του κίτρινου πυρετού, της ελονοσίας, της φυματίωσης κ.λπ.

Σταθμό στην ιστορία της Ιατρικής Χαρτογραφίας αποτέλεσε ο επιδημιολογικός χάρτης του ιατρού Δρ. John Snow το 1854. Ο Δρ. Snow στην προσπάθειά του να περιορίσει την πανδημία της χολέρας στο Λονδίνο, κατασκεύασε ένα χάρτη του Σόχο, εστίας της πανδημίας, απεικονίζοντας τα σπίτια των κατοίκων που πέθαναν από χολέρα και αποδεικνύοντας πως τα περισσότερα θύματα, είτε ζούσαν κοντά σε μία δημόσια αντλία με μολυσμένο νερό το οποίο κατανάλωναν, είτε πιο μακριά αλλά προμηθεύονταν νερό από την ίδια πηγή. Ο χάρτης βοήθησε τις κρατικές αρχές να συμπεράνουν πως το πηγάδι είχε φτιαχτεί δίπλα σ’ ένα παλιό υπόνομο, στο οποίο διέρρεαν τα λήμματα. Έτσι έκλεισαν την αντλία και τα κρούσματα χολέρας έπεσαν κατακόρυφα. Ο Δρ. Σνόου κατάφερε με τη χαρτογράφηση του να ανατρέψει τη θεωρεία που κυριαρχούσε στην ιατρική κοινότητα του 19ου αιώνα για τον τρόπο μετάδοσης μέσω του κακού αέρα.

Η πανδημία διαδόθηκε μέσω των θαλάσσιων οδών και έφτασε έπειτα από ένα χρόνο στην Αμερική. Επικεντρώνεται σε μία φτωχογειτονιά της Νέας Υόρκης με πολλά σκουπίδια και βρωμιά, επιβεβαιώνοντας της θεωρία του Snow, πως η νόσος συνδέεται με τις άθλιες συνθήκες διαβίωσης. Η Νέα Υόρκη δημιούργησε τότε την πρώτη υγειονομική της υπηρεσία και ξεκίνησε ενημέρωση του πληθυσμού ούτως ώστε να διατηρεί τους σωστούς κανόνες υγιεινής.

Ο τομέας της Ιατρικής Χαρτογραφίας είναι σήμερα τεχνολογικά αναβαθμισμένος και διαθέτει πλήθος γεωγραφικών δεδομένων από διαφορετικές πηγές. Τα γεωγραφικά συστήματα πληροφοριών (GIS), χρησιμοποιούνται όλο και περισσότερο για την ανάλυση των σχέσεων μεταξύ παθογόνων παραγόντων και του γεωγραφικού τους περιβάλλοντος. Τα GIS επιτρέπουν τη συλλογή, επεξεργασία, απεικόνιση και ανάλυση των γεωγραφικών πληροφοριών, συμβάλλοντας στην κατανόηση της χωρικής κατανομής των λοιμώξεων και της ευρύτερης εικόνας της δημόσιας υγείας.

Στην επιδημιολογία, τα GIS επιτρέπουν την οπτικοποίηση της γεωγραφικής κατανομής των ασθενειών, αποκαλύπτοντας χωρικές και χρονικές τάσεις και μοτίβα και συντελώντας στην κατανόηση της χωρικής εξάπλωσης και της δυναμικής μιας επιδημίας. Επιπλέον, επιτρέπουν συσχετισμούς διαφόρων παραμέτρων για τη σωστή διαχείριση μίας νόσου, π.χ. δεδομένα που σχετίζονται με τα νοσοκομεία (αριθμός κλινών, νοσηλευτικού προσωπικού, πληρότητας), περιβαλλοντικές συνθήκες (ποιότητα αέρα, ατμοσφαιρική ρύπανση), κ.λπ. με απώτερο στόχο τη διεξαγωγή συμπερασμάτων από τους κρατικούς φορείς για τον σχεδιασμό πρόληψης και ελέγχου των επιδημιών.

Η ιατρική γεωγραφία μελετά πέραν των γεωγραφικών χαρακτηριστικών και οικοσυστημάτων, τον χώρο διαμονής, τον τρόπο διαβίωσης και τον τρόπο μετακίνησης των πληθυσμών στον χώρο, αφού αυτά καθορίζουν και την μετακίνηση των ιών. Το εμπόριο και οι διασυνδέσεις μεταξύ χωρών και ηπείρων είναι η κινητήρια δύναμη πίσω από κάθε πανδημία.

Στη σημερινή εποχή της παγκοσμιοποίησης, οι σύγχρονες μολυσματικές ασθένειες μεταδίδονται από τις αεροπορικές μετακινήσεις πολύ γρήγορα. Στην πανδημία Covid-19, παρατηρήσαμε πόσο γρήγορα ο ιός διέσχισε τα σύνορα των χωρών και ηπείρων από την πόλη Wuhan της Κίνας όπου πρωτοεμφανίστηκε.

Η γεωγραφία των μεταφορών επιτρέπει σε ένα ιό που ξεκίνησε π.χ. από μία πόλη στην Κίνα, να μεταδοθεί σε μερικές ώρες σε όλες τις αεροπορικές συνδέσεις της πόλης ανά τον κόσμο, παρά σε μια άλλη πόλη ή χωριό της ίδιας χώρας, με τα οποία συνδέεται οδικώς. Επίσης, οι πόλεις που συνδέονται με αυτοκινητόδρομους είναι πιο επιρρεπείς στην άμεση εξάπλωση των ιών, αφού είναι πιο γρήγορη η κυκλοφορία των ανθρώπων και επομένως και των ιών, παρά σ΄ ένα απομακρυσμένο χωριό. Τα αστικά κέντρα με υψηλές συγκεντρώσεις πληθυσμού, δέχονται επίσης τη γρήγορη διάδοση μολυσματικών ασθενειών.

Η τεχνολογία GPS επιτρέπει σήμερα την ιχνηλάτηση ατόμων που έχουν προσληφθεί από ένα ιό, καθώς και τις επαφές τους, τον γεωγραφικό χώρο στον οποίο ζουν και τον τρόπο με τον οποίο μετακινούνται. Σήμερα, οι ερευνητές χρησιμοποιούν τα GPS σε απομακρυσμένες περιοχές για να χαρτογραφήσουν μολυσματικές ασθένειες και μετακινήσεις πληθυσμών. Σε περιοχές της Αφρικής π.χ. εφαρμόζονται προγράμματα με στόχο τον έλεγχο της ελονοσίας. Χαρτογραφούνται οι περιοχές που πλήττονται από την ελονοσία (η ελονοσία εμφανίζεται συνήθως κοντά σε ποτάμια και σε πεδινές περιοχές όπου τα κουνούπια αναπαράγονται και όχι σε υψόμετρα) και υπάρχει παρακολούθηση και συσχετισμός της ποσότητας των κουνουπιών με τα πλησιέστερα ποτάμια και εγκαταστάσεις, με δεδομένα θερμοκρασίας, βροχόπτωσης και άλλα χωρικά στοιχεία, για να μπορέσουν οι ερευνητές να διεξαγάγουν τα σωστά συμπεράσματα για τη θνησιμότητα. Τα δεδομένα GPS επεξεργάζονται σε συστήματα GIS και δημιουργούνται εξειδικευμένοι χάρτες.

Ζούμε σήμερα στην εποχή των δεδομένων, της παγκοσμιοποίησης, της ελεύθερης διακίνησης πληθυσμών και εμπορίου, των μεταναστευτικών ροών, των αεροπορικών και θαλάσσιων συγκοινωνιών, όπου οι επιδημίες εξαπλώνονται γρήγορα.

Η Γεωγραφία, μία πολυδιάσταση επιστήμη, δυστυχώς υποβαθμισμένη στην ελληνική δημόσια εκπαίδευση, θα μπορούσε να αποτελέσει, μέσα στο πλαίσιο της πολυεπιστημονικότητας, μία σημαντική πηγή πληροφόρησης για τους ερευνητές και τους κρατικούς φορείς για την αντιμετώπιση σύνθετων προβλημάτων όπως αυτά των πανδημιών.

Χριστίνα Καρούζη
Γεωγράφος-Χαρτογράφος