Κάπου στο μέσο του Κόλπου της Χρυσοχούς, σε απόσταση περίπου 40 χιλιομέτρων από την πόλη της Πάφου, ανάμεσα στο Δάσος Πάφου στα ανατολικά και τη Χερσόνησο του Ακάμα στα δυτικά, είναι κτισμένη για χιλιετίες τώρα μια ιστορική πόλη. Σήμερα ονομάζεται Πόλη Χρυσοχούς, στους Ελληνιστικούς και Μεσαιωνικούς Χρόνους ήταν γνωστή ως Αρσινόη, ενώ στα αρχαία χρόνια ονομαζόταν Μάριον.

Ένα ταξίδι στη δυτική αυτή εσχατιά του νησιού μας δεν συνιστά μόνο μια βιωματική περιηγητική εμπειρία, αλλά και μια διερευνητική περιδιάβαση στην Ιστορία πολλών αιώνων, καθώς πιθανολογείται ότι η περιοχή αυτή κατοικήθηκε από την Κυπροαρχαϊκή εποχή (725-475 π.Χ.) και αποτελούσε ένα από τα δέκα αρχαία βασίλεια της Κύπρου. Από τις μέχρι σήμερα όμως επιγραφικές / νομισματικές μαρτυρίες δεν γνωρίζουμε παρά μόνο τα ονόματα ορισμένων βασιλέων του Μαρίου του 5ου και του 4ου π.Χ. αιώνος. Προικισμένη από τη Γεωγραφία και την Ιστορία η περιοχή του Κόλπου της Χρυσοχούς, με τη φυσική της ιδιαίτερη ομορφιά, το απέραντο γαλάζιο της Μεσογείου, τις εκτεταμένες βοτσαλένιες παραλίες και τους γραφικούς ηλιόλουστους κάμπους, τους ιστορικούς και πολιτιστικούς θησαυρούς, τους θρύλους και τους πανάρχαιους μύθους να πλέκονται περίτεχνα με το σήμερα σε έναν χώρο, όπου έζησαν και λατρεύτηκαν αρχαίοι Θεοί και Βασιλείς, εν τέλει συνιστά έναν θαυμαστό πόλο έλξης για φυσιολάτρες, εξερευνητές, λάτρεις της Ιστορίας, του Πολιτισμού και της ιδιόμορφης εντοπιότητάς της. Οι απαιτητικοί ταξιδιώτες και οι επίδοξοι κολυμβητές, αναζητούν σε αυτό το μέρος τις μεγαλοπρεπείς εξωτικές παραλίες, το ζεστό μεσογειακό κλίμα, τα καταγάλανα κρυστάλλινα νερά και τα μοναδικά τοπία, τις γαστρονομικές τοπικές απολαύσεις και στιγμές ξεγνοιασιάς και χαλάρωσης, μακριά από την πολυκοσμία των κοσμικών θερέτρων. Ένα ταξίδι στην Πόλη Χρυσοχούς συνιστά επί πλέον μια ευκαιρία γνωριμίας με τη γειτνιάζουσα χερσόνησο του Ακάμα στα δυτικά, αλλά και την ευρύτερη περιοχή του Κόλπου της Χρυσοχούς και τα γραφικά της χωριά στα ανατολικά.

Όλα αυτά, σε συνδυασμό με την άδολη και εγκάρδια φιλοξενία των ντόπιων, συνθέτουν το τέλειο πανόραμα για μιαν αξέχαστη απόδραση στον οικιστικό χώρο και στα υπαίθρια θαλασσοφίλητα τοπία της περιοχής.

Παρότι σήμερα η Πόλη Χρυσοχούς παρουσιάζει την εικόνα μιας μικρής συγκροτημένης πόλης, με τις σύγχρονες σχολές Εκπαίδευσης και τις υπηρεσίες σύγχρονης υποδομής, όπως τα εμπορικά καταστήματα, τα φαρμακεία, τις τράπεζες, το γήπεδο ποδοσφαίρου και το νοσοκομείο, τις κρατικές και ημικρατικές υπηρεσίες κ.ά., διατηρεί εντούτοις αναλλοίωτο τον παραδοσιακό της χαρακτήρα και ζωντανό το αγροτικό στοιχείο της περιφέρειας με τις γεωργικές ενασχολήσεις και τη γεωργική χρήση ενός σημαντικού μέρους της γης της. Η συνύπαρξη παραδοσιακών και εκσυγχρονισμένων στοιχείων αναφοράς διαμορφώνουν την αυθεντική ταυτότητα της σημερινής Πόλης Χρυσοχούς, προσδίδοντας μίαν ακαταμάχητη υποβλητική γοητεία στα χρώματα και τα σχήματα της ιδιοπροσωπίας της.

Η Πόλη Χρυσοχούς σάς προσκαλεί να την ανακαλύψετε, ακολουθώντας μία εκ των δύο γραφικών διαδρομών από την πόλη της Πάφου είτε μέσω του καταπράσινου Στρουμπιού (Β7) είτε επιλέγοντας την παραλιακή διαδρομή μέσω της Πέγειας (Ε709), με θέα το απέραντο γαλάζιο της Μεσογείου και τις ήπιες εξάρσεις του επιβλητικού οροπεδίου της Λαόνας.

Η Πόλη Χρυσοχούς υπήρξε επί αιώνες γεωργικό κεφαλοχώρι, αφού τα εύφορα προσχωσιγενή εδάφη, τα κοκκινοχώματα και οι ξερορεντζίνες της επέτρεψαν διάφορες προσοδοφόρες αγροτικές εκμεταλλεύσεις. Μεγάλη η ποικιλία των αρδευόμενων και ξηρικών καλλιεργειών, όπως είναι οι ελιές, οι χαρουπιές, τα αμπέλια, διάφορα φρουτόδεντρα και καρποφόρα δέντρα, τα εσπεριδοειδή, οι αμυγδαλιές, οι καρυδιές, τα νομευτικά φυτά και άλλα καλλιεργήσιμα είδη.

Οι εμπορικές δραστηριότητες ήταν σχετικά περιορισμένες στο παρελθόν, ενώ οι εξωγεωργικές απασχολήσεις στο γειτονικό μεταλλείο της Λίμνης, μέχρι το 1979 όταν έκλεισε το μεταλλείο λόγω εξάντλησης των αποθεμάτων, συνέβαλαν σε μεγάλο βαθμό και στην πληθυσμιακή ανάπτυξή της. Στις μέρες μας η Πόλη Χρυσοχούς αγκαλιάζεται από τον τουρισμό και αποτελεί αναμφισβήτητα δημοφιλές θέρετρο και γενικότερα έναν περιζήτητο προορισμό, ιδίως σε περιόδους καλοκαιρινής τουριστικής αιχμής. Η έξοχη γεωγραφική θέση της την καθιστά ένα περιφερειακό, περιηγητικό και εμπορικό κέντρο για ολόκληρη την περιοχή.

Το Λατσί με τις θελκτικές του παραλίες, με ολοένα αυξανόμενη ανάπτυξη από τουριστικά καταλύματα και εστιατόρια, προσελκύει χιλιάδες επισκέπτες κάθε χρόνο, που αναζητούν ξεκούραση, ωραία καθαρά νερά για κολύμπι και περιήγηση στα όμορφα τοπία της περιοχής. Από το Λατσί προσφέρονται επίσης οργανωμένες κρουαζιέρες για εξερεύνηση της ανατολικής ακτογραμμής  του Ακάμα προς τα ξακουστά Λουτρά της Αφροδίτης, την ειδυλλιακή Φοντάνα Αμορόζα, αλλά και πιο πέρα, μέχρι το ακρωτήρι του Ακάμα.

Η θάλασσα που περιβάλλει την περιοχή, πέραν των ελκυστικών παραλιών της, αποτελεί σημείο αναφοράς-«hot spot» για τη θαλάσσια βιοποικιλότητα σε παγκόσμιο επίπεδο και σημαντικό παραγωγικό βιότοπο ή καταφύγιο πολλών ζωντανών οργανισμών. Ορισμένα θαλάσσια είδη, που συναντά κανείς και σε άλλα μέρη του νησιού, όπως η θαλάσσια χελώνα Καρέτα, η μεσογειακή φώκια, κ.λπ. και θεωρούνται ως ευάλωτα, συναντώνται στο θαλάσσιο περιβάλλον, δυτικά και ανατολικά της Πόλης Χρυσοχούς.

Το θαλάσσιο αγγειόσπερμο φυτό Posidonia oceanica, που είναι ενδημικό φυτό της Μεσογείου και θεωρείται ως το σημαντικότερο θαλάσσιο οικοσύστημά της, έχει στη δυτική αυτή άκρη της Κύπρου την τιμητική του, εφόσον στην περιοχή του Ακάμα εντοπίστηκε ένα από τα βαθύτερα λιβάδια Ποσειδωνίας στη Μεσόγειο. Οι χελώνες Καρέτα, που ωοτοκούν στις παραλίες της Πόλης Χρυσοχούς βρίσκουν προστασία μέσα στο υποθαλάσσιο λιβάδι, τρέφονται και αναπαράγονται.

Ο Δήμος Πόλης Χρυσοχούς αποτελεί έναν από τους πλέον ιστορικούς Δήμους της Κύπρου, καθότι ιδρύθηκε το 1882, από τα πρώτα χρόνια της Βρετανικής αποικιοκρατίας και επισήμως ανακηρύχθηκε ως Δήμος το 1907. Από το 2024, μετά τη μεταρρύθμιση της Τοπικής Αυτοδιοίκησης της Κύπρου, ο Δήμος περιλαμβάνει συνολικά δεκατέσσερα δημοτικά διαμερίσματα, την Πόλη Χρυσοχούς, την Αγία Μαρίνα Χρυσοχούς, την Ανδρολίκου, την Αργάκα, τη Γιαλιά, τη Δρούσεια, την Κρίτου Τέρα, τη Μακούντα, το Νέο Χωριό, τα Νέα Δήμματα, την Πελαθούσα, την Τέρα, τον Πωμό και τη Χρυσοχού.

Ωστόσο, μια πόλη που είναι κτισμένη στα θεμέλια του αρχαίου Μαρίου, ενός από τα δέκα αρχαία βασίλεια της Κύπρου, με ένα τόσο ένδοξο παρελθόν θα πρέπει να ανακαλυφθεί στις πραγματικές της διαστάσεις.

Δύναται να θεωρείται σχεδόν βέβαιη η ταύτιση της περιοχής του Μαρίου και ενός, ως γνωστόν, από τα σημαντικότερα Κυπριακά Βασίλεια με την πεδιάδα της σημερινής Πόλης Χρυσοχούς. Ενδεικτική της ενδογενούς τους συσχέτισης η αρχαιολογική σκαπάνη, η οποία έφερε στο φως όστρακα κεραμικής, που παραπέμπουν στη χρήση του εν λόγω χώρου ήδη από την  Ύστερη Εποχή του Χαλκού (Childs 1997, 37-39). Πιστοποίηση τούτου επίσης παρέχουν στην ευρύτερη περιοχή εκτάσεις ανασκαφέντων νεκροταφείων, τα οποία χρονολογούνται από την Kυπρογεωμετρική εποχή (1050-750π.Χ) και συνεχίζουν μέχρι τη Ρωμαϊκή και Βυζαντινή περίοδο. (SCE III, 287-288 Νικολάου 1964,131-187˙ Childs 1988, 121-130 και 1999, 223-237).

Το αρχαίο Μάριον ήταν ένα από τα πλουσιότερα αρχαία Κυπριακά Βασίλεια χάρη στη γεωγραφική του θέση, στη βορειοδυτική ακτή της Κύπρου, στα πλούσια κοιτάσματα χαλκού στο γειτονικό μεταλλείο της Λίμνης και χάρις στην ύπαρξη λιμανιού, απ’ όπου γίνονταν οι εξαγωγές, αλλά και εισαγωγές άλλων προϊόντων. Το Μάριον αναφέρεται εξάλλου σε ιστορικές πηγές ως κέντρο τού χαλκού. Η γεωγραφική θέση του Μαρίου τού επέτρεψε τη δημιουργία σχέσεων με τη Μητροπολιτική Ελλάδα, αφού η δυτική τοποθεσία του λιμανιού ήταν πιο κοντά στην Ελλάδα και εδώ έφθαναν πρώτα τα καράβια από η Δύση.

Η ελληνικότητα της πόλης του Μαρίου επιβεβαιώνεται επίσης τόσο από τις επιγραφικές Ελληνικές ονομασίες των βασιλέων, όσο και από τις αρχαίες φιλολογικές πηγές. Ο αρχαίος Έλληνας εξερευνητής Σκύλαξ ο Καρυανδεύς (τέλη του 6ου και αρχές του 5ου αιώνα π.Χ.) στο έργο Περίπλους χαρακτηρίζει το Μάριον, όπως και τη Σαλαμίνα «πόλεις ελληνίδες». Σύμφωνα με τον σπουδαίο λόγιο και γραμματικό Στέφανο Βυζάντιο του 6ου μ.Χ. στο έργο του Ἐπιτομή η πόλη ιδρύθηκε από ένα μυθικό πρόσωπο, τον Μαριέα, που του έδωσε και την παρεμφερή ονομασία.

Το αρχαίο Μάριον διατηρήθηκε μέχρι τα τέλη του 4ου π.Χ. αιώνα, όταν καταργήθηκε ο θεσμός των βασιλείων από τον Πτολεμαίο Αʹ. Κατά τους Ελληνιστικούς Χρόνους είχε μετονομασθεί σε Αρσινόη, ύστερα από καταστροφή και ανοικοδόμησή του και έφερε την ονομασία αυτή προς τιμήν της βασίλισσας της Αιγύπτου και της Κύπρου Αρσινόης Βʹ, κόρης του Πτολεμαίου Αʹ Σωτήρος και αδελφής του Πτολεμαίου Βʹ Φιλαδέλφου.

Η νέα πόλη Αρσινόη αναπτύχθηκε κατά τους Ελληνιστικούς Χρόνους μέχρι το τέλος της Αρχαιότητας, ενώ φαίνεται ότι είχε ακμάσει κατά τα Πρωτοβυζαντινά χρόνια, αλλά επλήγη καίρια από τις Αραβικές Επιδρομές, που την κατέστρεψαν. Αποτέλεσε μάλιστα έδρα μιας από τις πρώτες χριστιανικές επισκοπές, που ιδρύθηκαν στην Κύπρο, μετά τη διάδοση του Χριστιανισμού.

Σταδιακά η ονομασία Αρσινόη εγκαταλείφθηκε και μετονομάσθηκε σε Πόλη Χρυσοχούς. Με την ονομασία αυτή ο οικισμός ήταν γνωστός κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας και έτσι αναφέρεται από τον Μεσαιωνικό Χρονογράφο Λεόντιο Μαχαιρά.

O Ιστορικός Φλώριος Βουστρώνιος του 16ου μ.Χ. αιώνα αναφέρει ότι ο οικισμός της Πόλης Χρυσοχούς βρισκόταν στην περιοχή της αρχαίας Αρσινόης, επισημαίνοντας ότι στα δυτικά της «στην περιοχή που ονομάζεται Ακάμας», υπήρχε άλλη αρχαία πόλη, η Ακαμαντίς. Σε αρχαίους χάρτες ο οικισμός σημειώνεται ως Poli.

Ως διοικητική πρωτεύουσα ενός των διαμερισμάτων της Κύπρου, η Πόλη Χρυσοχούς παρέμεινε και μετά την κατάκτηση της Κύπρου από τους Τούρκους, εξ ου και εγκαταστάθηκαν σ’ αυτήν διοικητικοί, θρησκευτικοί και άλλοι Τούρκοι αξιωματούχοι.

Με μια μακραίωνη Ιστορία στο ενεργητικό της η Πόλης Χρυσοχούς νοιώθει σήμερα έντονα τον παλμό της Ιστορίας να τη δονεί απ’ άκρη σ’ άκρη. Ο αρχαιολογικός χώρος του Μαρίου, οι εκκλησίες, τα μουσεία και τα πολιτιστικά της μνημεία μάς αφηγούνται τις πλούσιες παρακαταθήκες του παρελθόντος της, χωρίς βεβαίως να γνωρίζουμε ακόμη την έκτασή του με την προοπτική νέων μελλοντικών ανασκαφών.

Από τον Οδηγό «Περιδιαβάζοντας την Πόλη Χρυσοχούς», Οδοιπορικό στα χωριά του Κόλπου Χρυσοχούς και στον Ακάμα.

Το βιβλίο είναι διαθέσιμο στο Μουσείο Θάλασσα και Πολιτισμός Πόλις-Λατσιού.

Η παρουσία ορισμένων τάξεων ζώων σε μια περιοχή οδήγησε τους ζωογεωγράφους στην υποδιαίρεση της γης σε περιοχές πανίδας που, στην ουσία, δε διαφέρουν πολύ από τις περιοχές χλωρίδας.  Έτσι, η γη υποδιαιρέθηκε στις ακόλουθες οκτώ ζωογεωγραφικές περιοχές: παλαιοαρκτική, αιθιοπική, ανατολική, αυστραλιανή, νεοαρκτική, νεοτροπική, αρκτική και ανταρκτική.  Ο χωρισμός αυτός αφορά στα χερσαία ζώα  και ιδιαίτερα τα θηλαστικά, ενώ υπάρχει και στις θαλάσσιες περιοχές πανίδα με τους θαλάσσιους ζωοργανισμούς.  Η Κύπρος ανήκει στην παλαιοαρκτική ζώνη που κατά ένα πρόχειρο τρόπο περιλαμβάνει την Ευρώπη, την βόρεια Αφρική και τη βόρεια Ασία.

Παρά την ποικιλία και την ιδιοτυπία της η κυπριακή πανίδα δε μελετήθηκε επαρκώς μέχρι τώρα. Εξάλλου, η στενότητα του γεωγραφικού χώρου, οι συχνές εκχερσώσεις του εδάφους, οι άλλες ανθρώπινες επεμβάσεις, καθώς και ποικίλοι άλλοι παράγοντες συμβάλλουν στην σταδιακή ελάττωση πολλών ειδών της κυπριακής πανίδας.  Κυρίαρχη θέση μεταξύ της κυπριακής πανίδας κατέχει η ήμερη πανίδα, όπως είναι τα αιγοπρόβατα, οι αγελάδες και τα μοσχάρια, οι χοίροι, οι όνοι, οι ημίονοι και τα άλογα, τα πουλερικά, οι σκύλοι, οι γάτες κτλ.

Πανίδα των περασμένων εποχών

Αρκετά είδη της κυπριακής πανίδας συνεχίζουν να βρίσκονται στο ίδιο περιβάλλον από παλιές ιστορικές περιόδους, ενώ άλλα έχουν εξαφανιστεί. Ο Κυπριανός μνημονεύει μεταξύ άλλων ζώων της Κύπρου και τα «αγρίμια, τους αγριόχοιρους, τα αγριόβουδα και τα αγριογούρουνα, κυρίως στα δάση του Ακάμα και της Καρπασίας». Αναφέρει επίσης «την αλώπεκα, εξής γίνεται καλή γούννα». Ο Κυπριανός ακόμα αναφέρει αετούς, γεράκια, και φαλκώνια που «κάθε χρόνον εξ αυτών στέλλονται εις Κωνσταντινούπολιν των μεγάλων Τούρκων, αγριεύονται εις τους κρημνούς του Ακρωτηρίου της Λεμεσού». Μεταξύ των ήμερων ζώων, εκτός από τα βόδια, ο Κυπριανός περιλαμβάνει και «ολίγα βουβάλια».

Ο Μαρίτι αφιέρωσε τέσσερις περίπου σελίδες στην κυπριακή «κουφή», σημειώνοντας ταυτόχρονα κι ένα άλλο είδος έχιδνας που φέρει κέρατα (κεράστης).

Ο Μας Λατρί μνημονεύει τις «απειράριθμες καμήλες που χρησιμοποιούνται για μεταφορές». Αναφέρεται ακόμα στις «δορκάδες», τους αγριόχοιρους, τ’ αγρινά και τ’ αγριογούρουνα στα δάση του Ολύμπου και τις λόχμες της Καρπασίας και του Ακάμα.

Στο νησί γράφει ο Τσέχος περιηγητής του 15^ου αιώνα Jan Hasisteinsky «υπάρχει άφθονο κυνήγι: ελάφια, αγριογούρουνα, αγριοκάτσικα, λαγοί και αγρινά. Υπάρχουν όμως και κάμποσα φίδια φαρμακερά». Ο συμπατριώτης του Oldrih Prefat επαναλαμβάνει περίπου τα ίδια για το 16^ο αιώνα, σημειώνοντας πως «στην Κύπρο υπάρχουν πολλά ελάφια, γαζέλες και διάφορα άλλα ζώα για κυνήγι».

Τα αγριόβοδα, όπως αναφέρεται από τον Guadry, επέζησαν μέχρι τα μέσα του 19^ου αιώνα, τουλάχιστον στη χερσόνησο του Ακάμα. Ο Ε. Φραγκούδης κατά το τέλος του 19^ου αιώνα σημειώνει πως οι «βούβαλοι εξέλιπον τέλεον… Δορκάδες και σύναγροι δεν υπάρχουσι πλέον εν Κύπρω. Τινές μούσμονες ευρίσκονται εισέτε εν τη κοιλάδι του Ολύμπου».

Από τη Σειρά «Σύγχρονη Γεωγραφία της Κύπρου», Φυσική Γεωγραφία της Κύπρου – Τόμος 1

Το οροπέδιο της Λαόνας περιλαμβάνει τα χωριά Κάθικας, Πάνω και Κάτω Αρόδες, Ίνεια, Δρούσεια, Κρήτου Τέρα, Αντρολύκου και Φασλί, χωριά με απαράμιλλη γραφικότητα, φυσικό και πολιτισμικό πλούτο.

Έχει στα βορειοδυτικά του το παρθένο δάσος του Ακάμα, στα βόρεια την παραλιακή πεδιάδα της Χρυσοχούς, στα ανατολικά του τη δεντροφυτεμένη κοιλάδα της Χρυσοχούς και στα δυτικά το βόρειο τμήμα της παραλιακής πεδιάδας της Πάφου.

Ένας εσωτερικός ελικοειδής ασφαλτόστρωτος δρόμος, που όπως αναφέρεται σε ιστορικά κείμενα (βλέπε Jane Fejfer 1995, Ancient Akamas, σελίδα 103, «The ridgeway, road 12b near Inia»), μέρος του χρησιμοποιείτο από τους Ρωμαίους, ακολουθεί την κορυφογραμμή των χωριών Κάθηκας, Αρόδες, Ίνεια και Δρούσεια. Διανύοντας ο ταξιδιώτης τον δρόμο αυτό προς τα χωριά της Λαόνας, αντικρίζει ένα ιδιαίτερο τοπίο με αμπελώνες, μερικά ψυχανθή, αμυγδαλιές, χαρουπιές και ελιές. Συνυπάρχει η φυσική βλάστηση με τους αιωνόβιους τρέμιθους, στα πυκνά κλαδιά και τα φυλλώματα των οποίων κουρνιάζουν αρκετά ενδημικά και αποδημητικά πουλιά.

Παρόλο τον εκσυγχρονισμό της περιοχής με αυτάρκεις υποδομές και σύγχρονες οικοδομές, αγροτουριστικά καταλύματα, και εστιατόρια, η Λαόνα δεν έχει αλλοιώσει την ιδιοπροσωπία της ταυτότητάς της σε σχέση με άλλες αγροτικές περιοχές της χώρας μας. Οι παραδοσιακές οικίες, απομεινάρια των παλιών αυθεντικών σπιτιών της περιοχής με το δίχωρο, την καμάρα, τα βολίτζια, τον φούρνο στην αυλή κ.λπ., συνυπάρχουν με τα πλέον εκσυγχρονισμένα σημερινά οικοδομήματα. Συναντά κανείς ακόμα χωρικούς σε γαϊδούρια, τις παραδοσιακές εργασίες του τρύγου, την παρασκευή παλουζέ και σουτζούκου, τα έθιμα του Πάσχα και κοπάδια από αιγοπρόβατα να βόσκουν στους κάμπους της περιοχής.

Πλούσια η γεωμορφολογία και η γεωλογία του οικισμού, μ’ ένα ανάγλυφο διαμελισμένο από πολλά ρυάκια, λόφους, απότομες πλαγιές και κοιλάδες, αλλά και μια πλούσια γεωποικιλότητα από ασβεστόλιθους, ψαμμίτες, κρητίδες, μάργες, λάβες, σερπεντινίτες και πληθώρα άλλων αλλόχθονων πετρωμάτων του σχηματισμού των Μαμωνιών.

Παρότι το χωριό βρίσκεται στην κορυφογραμμή του οροπεδίου και η θέα είναι απερίσπαστη προς πολλές κατευθύνσεις, εντούτοις θα πρέπει ένας να ανεβεί στην ψηλότερη κορφή του ελκυστικού κωνικού λόφου, στα βορειοδυτικά του χωριού, του γνωστού ως «βουνί της Ίνειας», για να απολαύσει την απεριόριστη θέα προς την γύρω περιοχή. Ο υψιτενής λόφος με το εξωκλήσι του Αγίου Γεωργίου αποτυπώνουν την κυρίαρχη όψη της περιοχής. Το «βουνί της Ίνειας» ή όπως είναι γνωστό, «το βουνί του Άη Γιωρκού», που αποτελείται από ιζηματογενή πετρώματα βαθέων υδάτων, όπως ραδιολαρίτες και πηλίτες, μέσα στα οποία επιχωριάζουν οι χαλαζιακοί ψαμμίτες, εκτείνεται σε ένα υψόμετρο 668 μέτρων πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας και είναι το πιο ψηλό σημείο σε ολόκληρη τη χερσόνησο του Ακάμα.

Το εντυπωσιακότερο, ωστόσο, στοιχείο της περιοχής αυτής είναι οι επιβλητικοί βράχοι από χαλαζιακό ψαμμίτη, όπως η Κόννεφτη, η Γερακόπτερα και πολλά άλλα γεωμορφώματα, τα οποία συνθέτουν έναν σημαντικό βιότοπο πτηνοπανίδας.  Μέχρι το τέλος του περασμένου αιώνα, στα ιδιάζοντα αυτά γεωφυσικά σημεία υπήρχαν αγέλες από γύπες (Gyps fulvus), οι οποίες, δυστυχώς, έχουν σχεδόν εξαφανιστεί.  Σήμερα έχουν υποκατασταθεί από κορακοειδή, όπως κολιοί (corvus monedula), αγριοπερίστερα (columba livia), διάφορα αρπακτικά πτηνά, όπως πετρίτης (Falco peregrinus), κίτσης (falco tinnunculus), ανθρωποπούλι (tyto alba) κ.ά..  Τα πιο πάνω γεωμορφώματα αποτελούν σήμερα ίσως τον σημαντικότερο προορισμό των συστηματικών αθλητών ή θιασωτών ερασιτεχνών  της αναρρίχησης στην Κύπρο.

Σύμφωνα με τον Άγγλο George Jeffery, στο βιβλίο του A Description of the Historic Monuments of Cyprus (Περιγραφή των Ιστορικών Μνημείων της Κύπρου), 1918, στην τοποθεσία αυτή, ίσως να υπήρχε κάποιο παρατηρητήριο του 16ου αιώνα, αφού είναι πράγματι ιδεώδης ο τόπος για παρακολούθηση των ακτών.

Αυτό επιβεβαιώνεται και από αρκετούς αρχαίους χάρτες, όπως στον χάρτη του Ortelius «Cyprus Insula Nova Descript», Αμβέρσα 1573, τον χάρτη του Vincenzo Maria Coronelli, «Acamantis Insula, hoggidi Cipro», Βενετία,1689, κ.ά, όπου αναγράφεται ο οικισμός Igna (η σημερινή Ίνεια) και αριστερά η λέξη Quardia, που σημαίνει παρατηρητήριο. Μάλιστα, στους ανωτέρω χάρτες συμπεριλαμβάνεται οικισμός με το όνομα Ara, που παραπέμπει στη σημερινή Λάρα.

Aπό τον Οδηγό Περιδιαβάζοντας την Ίνεια και τις παραλίες της Λάρας.

Το βιβλίο είναι διαθέσιμο στο Μουσείο Χελώνας στο χωριό Ίνειας.

Η κοιλάδα της Σολιάς είναι το δημιούργημα του Καρκώτη, που πηγάζει βορειο-ανατολικά του Τροόδους και χύνεται στον κόλπο Μόρφου.  Πολύ συχνά η κοιλάδα του Ατσά, ενός άλλου μικρότερου και παράλληλου ποταμού περιλαμβάνεται στη γεωγραφική περιφέρεια της Σολιάς. Έτσι τα χωριά Άγιος Θεόδωρος και Πέτρα, που βρίσκονται στην κοιλάδα του Ατσά, μπορούν να περιληφθούν στην Σολιά.

Η κοιλάδα περνά μέσα από γάββρους, διαβάσεις και λάβες. Τα προσχωσιγενή της εδάφη, έστω και σε πολύ στενή ζώνη, δεξιά και αριστερά του ποταμού, αρχίζουν από την Κακοπετριά, για να διευρυνθούν σε έκταση στην περιοχή Πέτρας – Καλού Χωριού.  Το υψόμετρο στο πάνω μέρος της κοιλάδα είναι περίπου 800 μ., νότια της Κακοπετριάς, ενώ στο Καλό Χωρίο και Πέτρα είναι μόλις 150μ.. Αυτή η διαφορά του υψομέτρου επηρέασε μεγάλο βαθμό τις καλλιέργειες

Κατά μήκος των πλαγιών τοις κοιλάδας φυτρώνουν ποικίλα είδη φυσικής βλάστησης, όπως είναι τα πεύκα, οι ξυσταριές, οι κόνιζοι και οι τρεμιθιές.  Στο πάνω μέρος της κοιλάδα καλλιεργούνται μηλιές, αχλαδιές, καρυδιές, δαμασκηνιές, συκιές, βερυκοκίες και άλλα οπωροφόρα δέντρα.  Είναι μόνο στις όχθες της κοίτης του ποταμού που συναντώνται οι καλαμιώνες, οι λεύκες, λίγα ψηλά κυπαρίσσια και οι σκλήδροι. Στο κάτω μέρος της κοιλάδας, εκεί όπου το υψόμετρο χαμηλώνει και το κλίμα γίνεται θερμότερο, καλλιεργούνται οι μουσμουλιές, τα εσπεριδοειδή και οι ελιές.  Η ελιά κάνει την εμφάνισή της νότια της Τεμπριάς, από δε τη Ληνού και στα βόρεια εμφανίζονται τα εσπεριδοειδή. Αν και όλη η κοιλάδα είναι γνωστή για τα φρούτα και τα λαχανικά της, ειδικά η Κακοπετριά, η Γαλάτα και η Ευρύχου είναι γνωστά χωριά για τα μήλα τους.

Εκεί όπου δεν καλλιεργούνται προσοδοφόρες, αρδευόμενες καλλιέργειες, φυτεύονται σιτηρά που δέχονται και άρδευση, ιδιαίτερα κατά τους χειμωνιάτικους και ανοιξιάτικους μήνες.  Τέτοια χωριά είναι η Κοράκου, η Φλάσου, η Ληνού τα Κατύδατα, το Καλό Χωριό και η Πέτρα.  Αυτό επιτυγχάνεται χάρη στους ποταμούς Καρκώτη και Ατσά.

Η μόνη άξια αναφοράς βιομηχανική δραστηριότητα περιορίζεται στην αλλαντοποιΐα που αναπτύχθηκε στην Κακοπετριά και στην αρτοποιΐα της Γαλάτας.

Από πολύ νωρίς η Σολιά, λόγω του δροσερού κλίματος και του γραφικού, καταπράσινου τοπίου της, ιδιαίτερα λόγω της σχετικής γειτνίασής της με τη Λευκωσία, ανάπτυξε τουρισμό. Ένας μεγάλος αριθμός παραθεριστών από την Λευκωσία και τη Δυτική Κεντρική Πεδιάδα ενοικιάζουν σπίτια ή μένουν στα ξενοδοχεία της κοιλάδας κατά τους θερινούς μήνες.  Ιδιαίτερα στην Κακοπετριά και Γαλάτα ενοικιάζονται αρκετά σπίτια κατά του θερινούς μήνες. Τα ξενοδοχεία ενός, δύο και τριών αστέρων διαθέτουν στην Κακοπετριά 401 κλίνες και στη Γαλάτα 52. Η επιμήκυνση της τουριστικής περιόδου είναι δυνατό να βοηθήσει στην κατασκευή μερικών άλλων ξενοδοχείων.

Κοντά στη Σολιά βρίσκονται γνωστά μεταλλεία, όπως του Αμιάντου, του Χρωμίου και της Σκουριώτισσας.  Η ίδρυση της Κυπριακής Μεταλλευτικής Εταιρείας Σκουριώτισσας ανάγεται στο 1911. Η εταιρεία είχε τα κεντρικά  της γραφεία κοντά στη Λεύκα, η δε έδρα της βρισκόταν στις ΗΠΑ. Κατ’ αρχήν η ανόρυξη άρχισε από το μεταλλείο των Σόλων, αργότερα όμως το μεγαλύτερο μέρος της παραγωγής προερχόταν από το μεταλλείο Μαυροβουνίου. Κατά τα τελευταία χρόνια, όταν η ανόρυξη επεξετάθηκε και στο Απλίκι, η εκμετάλλευση γινόταν με το σχέδιο ανοικτής επιφάνειας. Το μετάλλευμα μεταφερόταν σιδηροδρομικών από τα μεταλλεία στα εργοστάσια επεξεργασίας στο Ξερό, απ’ όπου και γινόταν η φόρτωση για εξαγωγή. Λόγω της τουρκικής εισβολής δε λειτουργούν πια τα μεταλλεία που διαχειρίζεται η Κυπριακή Μεταλλευτική Εταιρεία Σκουριώτισσας.

Οι χρωμίτες, που εντοπίστηκαν στην περιοχή του Ολύμπου, έτυχαν εκμετάλλευσης από το 1922 μέχρι το 1982. Ουσιαστικά, τα κοιτάσματα βρίσκονται 1,5-2 χλμ. Από τον Όλυμπο, κι είναι γνωστά ως Κοκκινόροτσος, Καννούρες και Χατζηπαύλου.  Η εκμετάλλευση γινόταν σε υπόγειες στοές, ενώ η μεταφορά του μεταλλεύματος στο εργοστάσιο εμπλουτισμού κοντά στον Άγιο Νικόλαου της Στέγης γινόταν με εναέριο μεταφορέα, μήκους 3χλμ.. Ωστόσο, η εναέρια μεταφορά αντικαταστάθηκε το 1953 από φορτηγά αυτοκίνητα. Το ορυχείο του χρωμίου τύγχανε εκμετάλλευσης από την Ελληνική Μεταλλευτική Εταιρεία.

Σήμερα υπάρχει ένας σημαντικός αριθμός κατοίκων της περιοχής, που διακινείται καθημερινά στη Λευκωσία για εργοδότηση.  Αυτήν τη διακίνηση, όπως είναι γνωστό επιτάχυνε το κλείσιμο του μεταλλείου Σκουριώτισσας καθώς και η ακινητοποίηση των μεταλλευτικών εγκαταστάσεων του Ξερού μετά την εισβολή του 1974.

Η κοιλάδα εξυπηρετείτε με ένα δρόμο που αρχίζει από την Κακοπετριά και φτάνει μέχρι την Πεντάγια, έστω κι αν τώρα είναι κλειστός λόγω της εισβολή. Εκτός απ’ αυτόν η περιοχή συνδέεται και με το δρόμο Λευκωσίας-Τροόδους.  Ένας τρίτος δρόμος, που συνδέει τη Μαραθάσα με τη Λευκωσία, διασχίζει κάθετα την κοιλάδα.

Από τη Σειρά «Σύγχρονη Γεωγραφία της Κύπρου», Γεωγραφικές Περιοχές Κύπρου – Τόμος 5.

Η Κύπρος κατέχει μία προνομιούχα θέση στη Μεσόγειο, στο σταυροδρόμι τριών ηπείρων, της Ευρώπης, της Ασίας και της Αφρικής.

Τα βασικά χαρακτηριστικά της θέσης της Κύπρου, που επηρέασαν σε μεγάλο βαθμό τη γεωγραφία, την ιστορία και γενικά τον πολιτισμό της, είναι τα ακόλουθα:

1. Η Κύπρος βρίσκεται στο κέντρο του αρχαίου κόσμου (Αίγυπτος, Μεσοποταμία, Συρία, Παλαιστίνη, Μικρά Ασία, Ελλάδα, Κρήτη), μια ένδειξη πως από την αυγή της ιστορίας της τέθηκε αντιμέτωπη με τα πολιτιστικά ρεύματα των αρχαίων χωρών.  Η θέση της μεταξύ Αιγαίου και Ανατολής υπήρξε άλλοτε γέφυρα επαφής και επικοινωνίας κι άλλοτε διαιρετικό όριο δυο εντελώς διαφορετικών κόσμων. Δεν είναι εκπληκτικό πως ο αρχαίος πολιτισμός της Κύπρου εξηγείται από την ιδιαίτερη της γεωγραφική θέση.

Οι σχέσεις, ιδιαίτερα οι εμπορικές, της Κύπρου με τους Μυκηναίους από το 14^ο αιώνα π.Χ. έθεσαν στερεές βάσεις για πολιτιστική συνεργασία, από δε το 12^ο αιώνα η Κύπρος βρίσκεται στην ουσία μέσα στα σύνορα της Ελλάδας και μαζί βέβαια της Ευρώπης.

Η άφθονη παρουσία χαλκού στην Κύπρο κι η ιδιαίτερη θέση του νησιού μεταξύ Ανατολής και Δύσης συνέβαλαν στην κατάκτηση της Κύπρου από πολλού λαούς της Ανατολής, όπως ήταν οι Φοίνικες, οι Ασσύριοι, οι Αιγύπτιοι και οι Πέρσες.

Εξάλλου, η Κύπρος ενήργησε ως σταθμός ανάμεσα στην Ανατολή και στη Δύση. τόσο στους αρχαίους. όσο και στους μεσαιωνικούς χρόνους. Τόσο η ευφορία της Κύπρου, όσο και η γειτνίασή της με τους Αγίους Τόπους την κατέστησαν χώρο ανεφοδιασμού, ορμητηρίου και καταφυγίου για τους Σταυροφόρους της Παλαιστίνης.

2. Η διώρυγα του Σουέζ βρίσκεται στα νότια και σε σχετικά μικρή απόσταση από την Κύπρο. Η διώρυγα που ανοίχθηκε το 1869, επέτρεψε στη Μεσόγειο Θάλασσα να επικοινωνεί όχι μόνο με τον Ατλαντικό Ωκεανό αλλά και με τον Ινδικό. Η αρτηρία Μεσογείου – Ερυθράς Θάλασσας – Ινδικού Ωκεανού συνέβαλε στην ανάπτυξη του διεθνούς εμπορίου.  Αναπόφευκτα, η Κύπρος απέκτησε στρατηγική σημασία εξαιτίας της γειτνίασής της προς τη διεθνή αυτή εμπορική οδό.

3. Οι πετρελαιοπαραγωγικές χώρες της Μέσης Ανατολής βρίσκονται σε πολύ μικρή απόσταση από την Κύπρο.  Το πετρέλαιο, το πολύτιμο τούτο είδος ενέργειας, διακινείται προς την Ευρώπη είτε μέσω πετρελαιαγωγών που καταλήγουν στ’ ανατολικά της Κύπρου.

Το γεγονός ότι γεωπολιτικά η Κύπρου βρίσκεται σ’ ένα χώρο ύψιστης οικονομικής στρατηγικής και πολιτικής σημασίας, όπως είναι η Μέση Ανατολή και η Ανατολική Μεσόγειος, έχει προσδώσει στην Κύπρο σοβαρές διαστάσεις.

4. Η θαλάσσια αρτηρία Μαύρης Θάλασσας-Βοσπόρου-Προποντίδας-Δαρδανελλίων-Αιγαίου-Μεσογείου, βρίσκεται πολύ κοντά στα βορειο-δυτικά της Κύπρου.  Η υδάτινη αυτή αρτηρία στους αρχαίους χρόνους συνέβαλε στην εξάπλωση του ελληνικού αποικισμού και του εμπορίου.

5. Η χερσαία αρτηρία Μεσογείου-Περσικού Κόλπου, μέσω των κοιλάδων Ορόντη, Ευφράτη και Τίγρη βρίσκεται στ’ ανατολικά της Κύπρου. Οι εμπορικές και άλλες σχέσεις, ιδιαίτερα της Βόρειας Συρίας και της Μεσοποταμίας μ’ άλλες χώρες της Μεσογείου, αναπτύχθηκαν στο παρελθόν μέσω της αρτηρίας αυτής.

6. Η θέση της Κύπρου μεταξύ τριών ηπείρων (Ευρώπης, Ασίας, Αφρικής), της επιτρέπει από τη μια να παρακολουθεί από πολύ κοντά τα σύγχρονα πολιτιστικά ρεύμα της Ευρώπης και από την άλλη να συνάπτει εμπορικές σχέσεις με τα κράτη της Αφρικής και Ασίας.

7. Η ένταξη της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ένωση έχει επεκτείνει τα όρια της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην Ανατολική Μεσόγειο, διευρύνει και διευκολύνει τις εμπορικές σχέσεις της Ευρώπης με τη Μέση Ανατολή και εμπλουτίζει την πολιτιστική κληρονομιά της Ε.Ε.

Από τη Σειρά «Σύγχρονη Γεωγραφία της Κύπρου», Τόμος Α, Φυσική Γεωγραφία της Κύπρου.