Η Γεωλογία της Κύπρου

Η Γεωλογία της Κύπρου είναι ιδιαίτερα συναρπαστική μια και ορισμένες πτυχές της είναι, όχι μόνο ενδιαφέρουσες, αλλά σπάνιες και μοναδικές.  Η γεωλογία της Κύπρου μπορεί να εξεταστεί με βάση τις τέσσερις βασικές περιοχές, δηλαδή το Οφιολιθικό Σύμπλεγμα του Τροόδους, την Οροσειρά της Κερύνειας, την Κεντρική πεδιάδα (Μεσαορίας) και το Σύμπλεγμα των Μαμωνιών.

Οφιολιθικό Σύμπλεγμα Τροόδους

Το Οφιολιθικό Σύμπλεγμα Τροόδους τράβηξε την προσοχή των γεωλόγων, για μερικές δεκαετίες τώρα, λόγω της ιδιαίτερης δομής του.  Θεωρείται ότι αποτελεί μέρος του αρχαίου ωκεάνιου φλοιού και του ανώτερου μανδύα της της.  Ιδιαίτερα η σύσταση της σειράς των πετρωμάτων που αποτελούν το Οφιολιθικό Σύμπλεγμα του Τροόδους είναι γενικά παρόμοια της σειράς που βρίσκεται στους φλοιούς των ωκεανών.  Έτσι η μελέτη του Συμπλέγματος αποδείχτηκε πολύ ενδιαφέρουσα και αναγκαία,  τόσο για την ερμηνεία των σημερινών ωκεανών όσο και για την κατανόηση των ορογενετικών διεργασιών.

Ο όρος «οφιόλιθος», από τις ελληνικές λέξεις «όφις» και «λίθος», χρησιμοποιήθηκε γιατί ο σερπεντινίτης, που είναι ένα πολύ κοινό πέτρωμα των οφιολίθων, ομοιάζει με το δέρμα του φιδιού.  Ο όρος ωστόσο τροποποιήθηκε, ιδιαίτερα κατά τη δεκαετία του 1960, ώστε να περιλάβει μερικά άλλα πετρώματα που πιστεύεται ότι αποτελούν κομμάτια τόσο του ωκεάνιου φλοιού, όσο και του ανωτέρου μανδύα της γης.  Το γεγονός λοιπόν ότι τα πετρώματα του Οφιολίθου του Τροόδους είναι σήμερα εκτεθειμένα στην επιφάνεια της Κεντρικής Οροσειράς της Κύπρου και αποτελούν υπαίθριο γεωλογικό μουσείο για τους επιστήμονες, είναι ένας σημαντικός λόγος ώστε να μελετηθούν και να ερμηνευτεί ο ωκεάνιος φλοιός της γης, κάτι που υπό κανονικές συνθήκες θα ήταν εντελώς ανέφικτο, λόγω του βάθους των εκατοντάδων χιλιομέτρων όπου βρίσκονται.

Ο ωκεανός στον οποίο δημιουργήθηκε ο φλοιός του Τροόδους είναι γνωστός ως Τηθύς, που εκτεινόταν από την Ισπανία μέχρι τα Ιμαλάια και στην πραγματικότητα αποτελεί τη διαχωριστική ζώνη μεταξύ δυο τεκτονικών πλακών. Σήμερα οι γεωλόγοι και οι γεωμορφολόγοι πιστεύουν στην θεωρία των Λιθοσφαιρικών Πλακών.  Η επιφάνεια της γης υποδιαιρείται σε αριθμό πλακών που περιλαμβάνει και τμήμα του ανώτερου μανδύα της γης.  Οι πλάκες αυτές, πάχους 70-10 χλμ. Είναι άκαμπτες, αν και μπορούν να υποστούν αλλοιώσεις στην περιφέρειά τους.  Στην προκειμένη περίπτωση η Τηθύς διαχώριζε τις πλάκες της Ευρασίας και της Αφρικής. Οι δύο αυτές πλάκες πλησίασαν η μια την άλλη και η κατάδυση της Αφρικανικής πλάκας ή πιθανόν άλλης μικρότερης πλάκας κάτω από την Ευρασιατική, συνέβαλε στην ανύψωση και την αποκοπή τμήματος του ωκεάνιου φλοιού και μέρους του ανώτερου μανδύα της γης.  Η ανύψωση ήταν σταδιακή και συνέβηκε κατά την Αλπική Ορογένεση.  Όταν η ορογένεση σταμάτησε, η Κύπρος άρχισε να ανυψώνεται μαζί με το Τρόοδος. Ήταν ύστερα από αρκετά εκατομμύρια χρόνια διάβρωσης και αποσάθρωσης που η οροσειρά του Τροόδους έφθασε στο σημερινό της υψόμετρο. Ωστόσο, η ανύψωση επαναλήφθηκε και κατά την Πλειστόκαινη περίοδο, δηλαδή πριν 2 εκατομμύρια χρόνια κι ακόμα συνεχίζεται.  Εξαιτίας λοιπόν αυτής της συνεχούς και αδιάκοπης διάβρωσης ο θόλος του Τροόδους διαβρώθηκε, σε σημείο που τα παλαιά πετρώματα του ωκεάνιου φλοιού να βρίσκονται εκτεθειμένα με την εξής σειρά από κάτω προς τα πάνω: χαρτσοβουργίτης, δουνίτης, βερλίτης, πυροξενίτης, γάββρος, πλαγιογρανίτης, διαβάσης, πίλλοου-λάβες.

Οροσειρά του Πενταδακτύλου

Η οροσειρά του Πενταδακτύλου, που αναπτύσσεται ανατολικά του Κορμακίτη μέχρι την Καρπασία, σ’ ένα πλάτος κάπου 5 χλμ. και σε μια μέση απόσταση από τις ακτές 8 περίπου χλμ., αποτελεί τμήμα της Αλπικής Ορογενετικής ζώνης που εκτείνεται από τα Πυρηναία μέχρι τα Ιμαλάια.  Αρχικά τα πετρώματα της οροσειράς αυτής, που είναι πολύ παλαιά, είχαν εναποτεθεί βορειότερα των σημερινών ακτών της Κερύνειας.  Η σειρά των πετρωμάτων αποτελείται από αλλόχθονους ιζηματογενείς σχηματισμούς, που η ηλικία τους κυμαίνεται από την Πέρμιο εποχή (πριν 280 εκατομμύρια χρόνια) μέχρι τη Μέση Μειόκαινη (πριν 15 εκατομμύρια χρόνια), καθώς και μεταμορφωμένα πετρώματα άγνωστης ηλικίας.

Υπολογίζεται ότι πριν 70 περίπου εκατομμύρια χρόνια, εξαιτίας μιας σύγκρουσης των πλακών της Ευρασιατικής και Αφρικανικής και κατ’ επέκταση των μικρών λιθοσφαιρικών πλακών που παρεμβάλλονταν μεταξύ τους, επήλθε σύγκρουση μιας απ’ αυτές με το φλοιό του Τροόδους. Έτσι δημιουργήθηκαν, ως αναμενόταν, ισχυρές τεκτονικές διαταραχές που είχαν ως αποτέλεσμα τη μεταμόρφωση των ιζηματογενών ασβεστολίθων, την πτύχωση και τον κατατεμαχισμό των ιζηματογενών πετρωμάτων του Πενταδακτύλου και κυρίως την εξώθηση νοτιότερα των αρχικών πετρωμάτων. Για πρώτη φορά η ξηρά αναδύθηκε πάνω από τη θάλασσα.

Από τη Σειρά «Σύγχρονη Γεωγραφία της Κύπρου», Τόμος Α, Φυσική Γεωγραφία της Κύπρου.